นิยามสุขภาพ

       สุขภาพมีความเกี่ยวข้องกับหลายปัจจัย  การแก้ปัญหาจึงต้องมองในหลายมิติ  ปัญหาสุขภาพในปัจจุบันเกี่ยวข้องกับพฤติกรรมสุขภาพที่สามารถป้องกันได้  ในแผนพัฒนาสุขภาพแห่งชาติ ฉบับที่ 9  จึงเน้นการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมโดยหันมาสร้างเสริมสุขภาพ    ซึ่งเป็นการพัฒนาทักษะการจัดการด้านสุขภาพ  รวมถึงการจัดการสิ่งแวดล้อมที่เหมาะสม  โดยอาศัยการมีส่วนร่วมของคนในสังคม  แทนที่จะเป็นเพียงการดำเนินการของเจ้าหน้าที่ภาครัฐเท่านั้น   พยาบาลสร้างเสริมสุขภาพมีความจำเป็นที่จะต้องปรับบทบาทโดยเน้นการสร้างเสริมสุขภาพเชิงรุกมากขึ้น  และการมีความรู้ความเข้าใจแนวคิดเกี่ยวกับสุขภาพ     และแนวคิดพื้นฐานสำหรับการสร้างเสริมสุขภาพ  จะช่วยให้สามารถตอบสนองความต้องการด้านสุขภาพของประชาชนได้อย่างสอดคล้องกับสภาพปัญหาและบริบทสังคม  ซึ่งจะก่อให้เกิดสุขภาวะที่ดีตามมา

   คำว่า “สุขภาพ”  หรือ  “Health”  มีรากศัพท์มาจากภาษาเยอรมันว่า “Hoelth”   มีความหมายเกี่ยวข้องกับ  ความปลอดภัย (Safe) ไม่มีโรค (Sound) และ ทั้งหมด (Whole)   ซึ่งความหมายที่ว่าทั้งหมดนี่เอง  การพิจารณาสุขภาพจึงต้องมองในหลายมิติ อย่างเชื่อมโยงกับเรื่องต่าง ๆ  เช่น เศรษฐกิจ  สังคม  ครอบครัว  ชุมชน  วัฒนธรรม  สิ่งแวดล้อม  การเมือง  การศึกษา ฯลฯ    เพื่อนำไปสู่ความสมดุล  ทำให้เกิดสุขภาวะที่สมบูรณ์ 

   กล่าวได้ว่า   วิวัฒนาการการให้ความหมายของคำว่า สุขภาพ   มีการเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย  เนื่องจากองค์ประกอบที่มีผลกระทบต่อสุขภาพมีหลายอย่างและมีการเปลี่ยนแปลง    ประกอบกับสุขภาพเป็นภาวะที่มีความต่อเนื่อง  และเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา    อย่างไรก็ตามในระยะหลัง  การให้ความหมายของสุขภาพมีองค์ประกอบที่ถูกอ้างอิง  หรือกล่าวถึงมากที่สุดเกี่ยวข้องกับสุขภาวะ   3 ด้าน  ได้แก่  ด้านร่างกาย  จิตใจ และสังคม   ต่อมาศาสตราจารย์      นายแพทย์ประเวศ  วะสี  ได้พิจารณาบริบทในสังคมไทย จึงได้เพิ่มสุขภาวะทางจิตวิญญาณเข้าไป

แนวคิดสุขภาพพอเพียง   เป็นแนวคิดที่เชื่อมโยงมาจาก  ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว  ที่เน้นให้คนไทยทุกภาคทุกส่วนของสังคมไทยมีการดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจโดยยึดหลักความพอดีกับศักยภาพของตนเองบนพื้นฐานของการพึ่งพาตนเอง   มีความเอื้ออาทรต่อคนอื่น ๆ  แนวปฏิบัติตนในทุกกิจกรรม  ในทุกอาชีพต้องยึดวิถีชีวิตไทย   อยู่แต่พอดี  ไม่ฟุ่มเฟือย  ไม่ยึดวัตถุแต่ให้ยึดทางสายกลาง   อยู่กินตามฐานะ  ใช้สติปัญญาในการดำรงชีวิต  เจริญเติบโตอย่างค่อยเป็นค่อยไป  ตั้งอยู่บนหลักการ  รู้รักสามัคคี  ใช้สติปัญญาปกป้องตนเองไม่ให้ลุ่มหลงกระแสโลกาภิวัตน์   ให้คำนึงถึงเหตุผลตามสภาพแวดล้อมของไทย   รู้จักแยกแยะสิ่งดีสิ่งเลว  ขจัดข้อขัดแย้งไปสู่ความประนีประนอมรักษาผลประโยชน์ของส่วนรวมเป็นที่ตั้ง  ทั้งนี้ในการพัฒนาระบบสุขภาพยึดหลักการสำคัญ 5 ประการ ได้แก่ 1) ยึดหลักทางสายกลาง 2) ยึดหลักความสมดุล 3) ยึดหลักความพอประมาณ 4) สร้างระบบภูมิคุ้มกัน และ 5) สร้างระบบการเรียนรู้ให้เท่าทันโลก

          การนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมากำหนดเป็นทิศทางในการพัฒนาระบบสุขภาพ  ก็เพื่อทำให้ประชาชนมีสุขภาพที่สมบูรณ์ทั้งทางกาย  ทางใจ  ทางสังคม และทางจิตวิญญาณ   เชื่อมโยงกับสภาพแวดล้อมทั้งทางกายภาพและชีวภาพที่มีผลต่อสุขภาพอย่างสมดุล