ตัวอย่างการพัฒนาระบบสุขภาพ

ตัวอย่างการพัฒนาระบบสุขภาพและเครือข่ายบริการปฐมภูมิระดับอำเภอ (บทสรุปจากการเยี่ยมโรงพยาบาลชุมชน เพื่อแลกเปลี่ยนเรียนรู้ของนพ.สุรเกียรติ อาชานุภาพ และนพ.ยงยุทธ พงษ์สุภาพ)

ท่ามกลางภาวะขาดแคลนแพทย์ พยาบาลและบุคลาการสาธารณสุข  ผู้บริหารของระบบบริการสาธารณสุขระดับอำเภอได้นำพาทีมงานพัฒนาคุณภาพบริการอย่างต่อเนื่อง ริเริ่มโครงการใหม่ๆ (นวัตกรรม) ขยายกลุ่มเป้าหมายผู้รับบริการ (โดยเฉพาะอย่างยิ่งกลุ่มคนที่เข้าไม่ถึงบริการและอยู่อย่างไร้ศักดิ์ศรีในชุมชน) สร้างความเข้มแข็งให้กับเครือข่ายบริการสาธารณสุข (ระหว่างโรงพยาบาลกับสถานีอนามัย/ศูนย์สุขภาพชุมชน) มีการทำงานประสานกับเครือข่ายชุมชน (อสม. อปท. ผู้นำชุมชน) เพื่อสร้างความเข้มแข็งและส่งเสริมการพึ่งตนเองด้านสุขภาพของประชาชน ควบคู่กับการพัฒนาศักยภาพของบุคลากรที่ทำงานในสถานบริการปฐมภูมิ เพื่อให้สามารถเป็นที่พึ่ง ”ใกล้บ้าน -ใกล้ใจ” ของประชาชนและผู้ป่วยในชุมชนได้

ในที่นี้ขอนำเสนอตัวอย่างการพัฒนาระบบสุขภาพและเครือข่ายบริการปฐมภูมิระดับอำเภอที่น่าสนใจดังต่อไปนี้

1.      การจัดตั้งคณะทำงานพัฒนาเครือข่ายบริการปฐมภูมิ

ซึ่งประกอบด้วยตัวแทนโรงพยาบาลชุมชน สาธารณสุขอำเภอ สถานีอนามัย/ศูนย์สุขภาพชุมชน ทำหน้าที่วางแผน และดำเนินการพัฒนาบริการและศักยภาพบุคลากร โดยเน้นความสัมพันธ์แบบแนวราบ และส่งเสริมการมีส่วนร่วมของผู้ปฏิบัติงานในพื้นที่

2.      การจัดตั้งศูนย์ดูแลผู้ป่วยที่บ้าน (home care centre/HCC)

ในโรงพยาบาลชุมชนมีการกำหนดเกณฑ์เพื่อเลือกผู้ป่วยที่จะไปดูแลและให้บริการที่บ้าน ทั้งจากผู้ป่วยนอก (Out-patient) และผู้ป่วยใน (In-patient) ดำเนินการเยี่ยมบ้านบนพื้นฐาน          ความร่วมมือของทีมสหสาขาวิชาชีพจากโรงพยาบาล (เช่น แพทย์ พยาบาล เภสัชกร ทันตแพทย์                   นักกายภาพบำบัด นักจิตวิทยา นักสังคมสงเคราะห์) และเจ้าหน้าที่สถานีอนามัย/ศูนย์สุขภาพชุมชน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นผู้ป่วยโรคเรื้อรัง ผู้พิการและผู้ป่วยจิตเวชที่มีปัญหายุ่งยากหรือเข้าไม่ถึงบริการ บางโรงพยาบาลมีการถ่ายวิดีโอทุกครั้งที่ไปเยี่ยมบ้านเพื่อดูความก้าวหน้าของผู้ป่วยและนำปัญหาไปปรึกษากับทีมงาน โดยมีแพทย์เวชปฏิบัติครอบครัวเป็นหัวหน้าทีม (การเยี่ยมบ้านไม่จำเป็นต้องออกไปทั้งทีมสหวิชาชีพ แต่อาจมอบหมายให้ผู้รับผิดชอบหลักเป็นผู้เยี่ยม แล้วนำข้อมูล/ปัญหากลับมาพูดคุยปรึกษา/เรียนรู้ร่วมกันในทีม)

3.      การพัฒนาสถานบริการปฐมภูมิ

มีการให้บริการสุขภาพในรูปแบบของเวชศาสตร์ครอบครัว โดยพัฒนาให้มีคลินิกเวชปฏิบัติครอบครัวในโรงพยาบาลโดยแยกสถานที่ให้บริการออกจากห้องตรวจผู้ป่วยนอกทั่วไป หรืออาจจะพัฒนาโดยการยกระดับสถานีอนามัยให้มีรูปแบบการให้บริการแบบเวชศาสตร์ครอบครัว

4.      โครงการส่งผู้ป่วยเบาหวานกลับไปรักษาที่สถานพยาบาลใกล้บ้าน

5.      โครงการฟื้นฟูผู้พิการในชุมชน

มีการจ้างนักกายภาพบำบัดเพื่อให้บริการและดูแลผู้พิการ ส่งนักภาพบำบัดไปให้บริการในชุมชน, เปิดบริการงานฟื้นฟูในโรงพยาบาล เป็นต้น

6.      โครงการดูแลผู้ป่วยจิตเวชในชุมชน

ตัวอย่าง “โครงการปลดโซ่ตรวน” ของอำเภอราษีไศลเป็นโครงการที่มีการส่งทีมงานออกไปให้การดูแลผู้ป่วยจิตเวชที่บ้าน ช่วยให้ผู้ป่วยได้รับยาต่อเนื่องจนสามารถปลดโซ่ที่ล่ามไว้ได้ (จากเดิมเข้าไม่ถึงบริการจนมีอาการกำเริบอย่างเรื้อรังจนต้องล่ามโซ่ไว้ไม่ให้อาละวาด) บางรายสามารถกลับมาช่วยเหลือตัวเอง ประกอบอาชีพได้ เป็นการช่วยคืนศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ให้กับผู้ป่วยจิตเวช

นอกจากนี้บางแห่งยังมีการจัดคลินิกโดยมีแพทย์ของโรงพยาบาล และจิตแพทย์มาให้คำปรึกษาและให้บริการที่โรงพยาบาลชุมชน

7.      การส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชน

โดยการระดมทรัพยากร ระดมความเห็น และตัดสินใจร่วมกับชุมชน เพื่อส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชนให้มีการสร้างความร่วมมือกับองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.), อปท. และอสม.

8.      การให้ประชาชนทั่วไป, ผู้พิการ และผู้ป่วยจิตเวชเข้ามามีส่วนร่วมบริการในสถานบริการในลักษณะจิตอาสา

9.      การพัฒนาชุมชน

ตัวอย่างกิจกรรมพัฒนาชุมชน ได้แก่ การรวบรวมบุคคลต้นแบบเพื่อเป็นตัวอย่างใน ชุมชน, มีการให้ความรู้และสุขศึกษาในประเด็นด้านสุขภาพที่เกี่ยวข้องกับการเจ็บป่วยของผู้ตายในงานศพ, การรณรงค์ให้งดเหล้า งดน้ำหวานในงานพิธีต่างๆ, การทำห้องสมุดเคลื่อนที่เพื่อส่งเสริมการอ่านให้กับประชาชน หรือการทำโครงการจัดหาหนังสือให้มารดานำไปอ่านให้ลูกฟังตั้งแต่อายุ 6 ขวบของรพ.ด่านซ้าย (โครงการ “Book start”)

10.  การช่วยเหลือกันเองภายในชุมชน

โรงพยาบาลช่วยประสานงานกับเครือข่ายในชุมชน เช่น อสม., อบต. เพื่อให้มีการบริจาค หรือมีกิจกรรมต่างๆช่วยเหลือผู้ป่วยที่ทุกข์ยากในชุมชน เช่น ผู้พิการ เด็กถูกทอดทิ้ง

11.  การเชื่อมกับเครือข่ายแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ เพื่อร่วมให้บริการที่โรงพยาบาลชุมชนอย่างสม่ำเสมอ